Những năm xưa ấy năm gì?

Những năm xưa ấy năm gì?




Văn Cao, Tô Hải, Bùi Xuân Phái
hai người nghệ sỹ nghèo và một người "không nghèo" vì "gặp may"

 
NHỮNG NĂM THÁNG MAY AI NẤY SỐNG
Đó là những năm ,trước chiến tranh chống Mỹ (61-64),những năm hậu chống "xét lại",những năm mà ở ta,theo con mắt mù mờ về "chính trị nội bộ"của tớ là "Các cụ"đang cố gắng dĩ hòa vi quý giữa hai ông anh cả,anh hai... càng ngày càng công khai kình chống nhau kịch liệt !.

Lý do rất cụ thể là;Chủ trương giải phóng miền Nam bằng ....3 mũi giáp công (tức là có cái mũi "oánh"bằng súng đạn) đã hình thành bằng nghị quyết (số mấy thì tớ...chẳng nhớ).Vậy thì,đi theo ai dứt khoát thì lấy gì mà oánh Mỹ?Thực tế đã trả lời là;Sau khi nghị quyết chống xét lại ra đời và sau khi chúng tớ đã được "học tập ,thu hoạch và kiểm điểm" thì...chỉ có một số vị bị "xử lý nội bộ"như Lê Liêm,Đặng Kim Giang,Ưng văn Khiêm,Nguyễn văn Vịnh ....Trong giới văn nghệ thì chỉ có Vũ Thư Hiên,Lê Huy Vân,Duy Cương...là đi cải tạo dài ngày cùng ông "đầu têu xét lại" học ở trường Đảng cao cấp ở Liên Sô về là Hoàng Minh Chính mà thôi!Còn lại là chỉ kiểm điểm nhận thức lệch lạc về đấu tranh giai cấp,về diễn biến hòa binh...ở ngay trong tác phẩm của mình,rồi xin tình nguyện rút lại tác phẩm !Những "ný nuận ra",nhất là về văn nghệ,thế nào là xét đi?thế nào là xét lại? càng lúng túng như thợ vụng mất... cưa!
Người ta kiểm duyệt một nửa phòng tranh (toàn là sơn dầu) của họa sỹ L.C.N chỉ vì họa sỹ này vẽ anh công nhân nằm tênh hênh trên võng tay đánh ghi ta,miệng ngoác rộng mang tai ,"hát cái gì chẳng biết?Người ta bỏ vở kịch "Giáo sư Hoàng" (Bửu Tiến)vì có cái cảnh nội các miền Nam (ngụy) họp đề cử ông Bộ Trưởng (Đào Mộng Long đóng),thì ông này lại giãy nảy người lên mà nói:"Thôi!thôi!Có cho tôi làm... thủ tướng thì tôi nhận ,chứ làm bộ trưởng thì tôi... có biết chuyên môn gì đâu mà làm!"Nhưng nguy hiểm nhất là mấy tay cơ hội-cầm quyền lãnh đạo văn nghệ khi họ cố tình "bới bèo ra bọ" bằng những nhận định chết người như:Cảnh nhà Giáo sư Hoàng, họ muốn nói gì đây khi chính giữa bàn thờ họ cố tình vẽ 3 chữ nho to tướng" Đức Thọ Đường"!(Phạm húy mà lị)Khổ thân mấy bác đi học Nga về,làm cái gì ra cũng bị soi đi ,soi lại xem nó ...có xét lại xét đi không mặc dầu chính các nhà lý luận mắc xít cũng chẳng thể nói được thế nào là xét lại và cũng chẳng bao giờ lại tự nhận mình là...bảo thủ cả!Nói cho ngay thì cũng có một số nhà lý luận có tầm tương đối dám viết một số bài bảo vệ chủ nghĩa xét lại...(.nhờ nhờ thôi)như Hoàng ngoc Hiến,Mai Thúc Luân,nhưng cũng bị "oánh tới tấp".Đặc biệt có nhà viết kịch Bửu Tiến ,học xong chống chủ nghĩa xét lại trong văn nghệ,ông cương quyết "bảo lưu"ý kiến của mình là :"Đai Hội XX của Đảng Cộng Sản Liên Sô đã mở ra cho sân khấu một hướng đi vô cùng tươi sáng với việc công khai chống chủ nghĩa sùng bái cá nhân cụ Sít !".Hơn thế nữa, giữa nhà,B.T còn treo một tấm chân dung lồng kính to tướng và...duy nhất là...Khrút Xép !Chẳng ai dám làm gì ông cả vì....các nhà lý luận muốn nói gì cũng phải nghĩ tới ...hàng đoàn xe kéo tên lửa Sam,hàng đoàn tầu chở đầy A.K ,Mig 16,18,20,21...Kalasnikhop,T54,...,đang ùn ùn ,đêm đêm kéo vào giúp ta đánh Mỹ chứ!Nhất là khi ông "anh hai phương Bắc"chơi cái cú cắt luôn con đường xe lửa chở vũ khí qua đất nuớc Tầu (để bảo vệ chủ quyền?!) đến nỗi "ông anh cả" chỉ còn một con đường biển để cung cấp vũ khí,xăng dầu cho bọn chống xét lại là...TA!Cặp được cảng Hải Phòng tức là phải đi dưới tầm quan sát của Hạm Đội 7 Hoa Kỳ >Đặc biệt là khi Mỹ phong tỏa,rải thủy lôi khắp vịnh Bắc bộ thì sự giúp đỡ này (đã có lần phải trả bằng sinh mạng và máu) thì sự "hy sinh cứu bồ" của bọn... "xét lại" này càng lên giá!!Thì ra cái bọn xét lại vẫn....có ích!...Vì vậy mà cánh tớ mới có dịp đọc và xem nhiều cái... xét lại triệt để mà các "quân sư quạt mo" xem xong cũng gật gà gật gù,....ngậm hột thị.!Chính cái thời gian "đi hai dây"này mà những tác phẩm của Soljenitsyne,của Pasterrnak,những bộ phim như "Sám Hối","Người cùng thời đại"...những sách báo xét lại (?),âm nhạc xét lại(?)... được công khai nhập vào thị trường rất "nhi nhô"về ný nuận này!Nhưng nhìn chung thì,cái "xu thế xét lại"(nếu nó có thực sự?!) trong văn nghệ đang... dần dần chiếm thế thượng phong!
Tớ chỉ xin đưa ra một ví dụ điển hình để thấy được là...lãnh đạo văn nghệ nó cực kỳ khó cho các cụ ra làm sao :!Đó là những năm 62-64,sau khi đã "dẹp"xong bè lũ xét lại ở trong nước,các chuyên gia Liên Sô đầy đầu óc...xét lại (!) về văn hóa vẫn tiếp tục được chào đón! Tớ cũng có dịp làm việc nghiêm túc ba tháng với Monakhov, một đạo diễn sân khấu nổi tiếng.Ông ta dựng vở "Câu chuyện Iếc-Kút"của Arbuzov,một vở diễn đã từng được hoan nghênh ở Albanie,ở Trung Quốc nhưng sau bị dẹp vì nó....xét lại quá!Vậy mà,khi ra mắt trước công chúng Việt Nam,nó được chào đón như chưa từng thấy bao giờ :Người ta (kể cả diễn viên) xếp hàng cả đêm để sáng hôm sau được mua hai cái vé cho bạn bè,người nhà đi xem!Báo chí viết bài ca ngợi hết lời!Đặc biệt chính đ/c Tố Hữu đã gặp mặt đạo diễn và những người làm ra vở đó (trong đó có tớ)nói rất dài về cái Hay,cái Đẹp cái "tính tư tưởng"tuyệt vời của nó>Tớ nhớ nhất cái ý ông ấy nói ;"Câu chuyện Iếc Kút xảy ra trên một công trường thủy điện lớn nhất của Liên Sô,nhưng đâu cần có những cảnh công trường,xe máy ầm ỹ...Vậy mà nó vẫn đề cao phẩm chất con người cộng sản một cách rất nghệ thuật.Chính trên cái công trường này mà số phận của một "Valia rẻ tiền" đã được một người cộng sản như Sergei cảm hóa và cải tạo bằng tình yêu và cả sự hy sinh. của chính mình....vv...và...vv.Nghĩa là,theo ông,người đứng đầu mọi hoạt đông văn hóa nghệ thuật lúc bấy giờ, thì "Câu chuyện Iếc Kút" là đỉnh cao của một sân khấu hiện thực xã hội chủ nghĩa!Vở này còn mở ra cho một số vở "xét lại" khác như Platon Khrexet,Erostrat,...sau đó ra đời êm thắm....Vậy mà...chỉ có một lần,sau khi đi khảo sát chiến trường B trở về,có một vị "to hơn ông Tố Hữu",rất mê văn nghệ đã lập tức tới xem!Ông rất khó chịu và phán một câu :"Cả vở chỉ nhằm đề cao một... con đĩ" !?Thế là ...dẹp và dẹp luôn cho đến bây giờ!(tuy ở Saigòn cũng có dựng lại nhưng cũng chỉ diễn đựoc dăm ba buổi rồi xếp xó,nhừờng chỗ cho "Chuông đồng hồ điên Krem-li"....chắc ăn hơn!Chuyện khôi hài này đối với tớ,chẳng có gì là lạ vì tớ đã "thực mục sở thị" rất nhiều cảnh "ông nói gà bà nói vịt" với một tác phẩm văn học nghệ thuật rồi! Số là,cái thời tớ được đi học chuyên môn,tớ lại được sắp xếp ở ngay sát nách nhà cụ Lê Chưởng (nguyên Phó chủ nhiệm Tổng Cục Chính Tri,Nguyên Phó Bí Thư Quân Ủy T.Ư,nguyên Thứ Trưởng Bộ Quốc Phòng...).Cửa sổ phòng tớ mở ngay ra cách phòng khách của cụ không đầy 5 mét.(Nhà tớ ở là số 13,nhà cụ Chưởng là số 11 Lý Nam Đế)Ở đấy,các cụ hay trao đổi (đôi khi hơi to tiếng nên cánh tớ nghe thấy mà..vừa..buồn..vừa....cười)Ví dụ 'Tấm Cám' có nên thay Hoàng tử bằng anh nông dân tên Điền không?(Chính Đặng Đình Hưng là người đóng vai anh Điền) hoặc..Nội dung vở chèo ."Lưu Bình Dương Lễ"xét cho cùng chỉ là đề cao cái anh chàng...thừa vợ nên cho đi theo bạn, là khuyến khích chuyện...đa thê!Cần phải dẹp! (Và sau đó Đoàn Chèo Tổng Cục của bác Cao Kim Điển phải dẹp cả vở lẫn cả... Đoàn thật!)Các cụ ham xem văn nghệ nhiều như Nguyễn Chi Thanh,Hoàng văn Hoan-(khi chưa.. .vượt biên theo Tầu chống bọn "xét lại Việt Nam"!!!), cũng là các cụ lắm ý kiến trái ngược nhau trước một tác phẩm cụ thể nhất!Còn nhiều chuyện tớ nghe lỏm được thuộc các lãnh vực không phải văn nghệ nhưng tớ chẳng hơi đâu nói ra cho rách việc.Tớ chỉ nói đến cái lãnh vực khó,rất khó cho những ai muốn lãnh đạo văn nghệ đi đúng con đường (thậm chí đúng một lề đường) mà mình muốn họ phải đi thôi là...bất khả thi vì làm sao bắt ngay con cháu trong nhà mình chỉ được ăn những gì mà mình thích ăn,nghe,xem những gì mà mình cho là hay.Huống hồ muốn tất cả những ai cầm bút phải viết theo những gì mà họ không muốn viết,nghĩ những gì mà họ không hề nghĩ và huara những gì họ không muốn huara!
Thế đó!Xem ra các cụ còn lúng túng dài dài với những cái "nhà máy tư nhân sản xuất ra các mặt hàng đặc biệt "này lắm!Cứ xem những gì đang diễn ra quanh ta về văn chương,nghệ thuật,những triển lãm tranh ảnh nude, những "Giòng sông hủi",những "Bóng Đè"những "I'm đàn bà",những vụ nghệ thuật sắp đặt,nghệ thuật trình diễn gây xi-căng-đan ở Hà Nội,Huế...những bài hát "tự sản tự tiêu" nói năng ,tục tằn,bừa bãi mà báo chí trong và ngoài nứoc đã phải bêu riếu là đủ thấy..Khó lắm các cụ ơi!
Trở lại với những năm mà tớ và bạn bè vừa khóc vừa cừời nhưng vẫn sống và làm việc theo công báo số 21.Phải nói :Đó là những năm... "may anh nào anh đó sống...,không may thì...không chết nhưng sống dở chết dở"!Đó là mấy ông họa sỹ vội vàng ra khỏi biên chế nhưPhan Thông,Trần Đông Lương...không sao bán nổi một bức tranh vì....ai có tiền mà mua tranh,nếu không là bán rẻ cho nhà sưu tập giầu nhất và độc nhất Hanội là ông Đức Minh, hoặc đổi vật liệu lấy tranh cho mấy nhà sưu tập bất đắc dĩ!Đặc biệt nổi tiếng là có nhiều tranh giá trị cho tới bây giờ là ông Lâm Toét chủ tiệm...cà phê(phố Phan Thanh Giản sau bị đổi là Nguyễn Hữu Huân)nơi tụ hội của giới văn nghệ Thủ Đô( như kiểu "Golf Drouot" nơi mà các họa sỹ Paris thường đến uống cà phê rồi trả tiền bằng ...tranh!)>>Một số đạo diễn dựng xong vở nào là...đổ ngay vở ấy (Trường hợp "Hoa và Ngần","Con nai đen","Nguyễn Trãi ở Đông Quan",Đêm mưa",Cơ sở trắng".....)Tiểu thuyết thì có "Đống rác cũ",(Nguyễn công Hoan)"Vào đời" (Hà Minh Tuân).....và nhiều thứ nữa mà tớ không sao nhớ hết!Những tác gia này "chết oan" vì chính cái nhìn tù mù về nghệ thuật của mấy chú cơ hội-mà tớ nói ở trên
Chỉ riêng cánh nhạc sỹ chúng tớ(chỉ nói đến những composer thôi đấy) thì mỗi anh ít nhiều cũng sống được bằng nghề của mình!Trừ những anh chỉ biết viết bài hát .. vẫn phải "Vì Miền Nam tiến lên!"thì thu nhập... có chút eo hẹp>Còn những người như tớ thì chẳng ai tìm thấy trong các tổng phổ viết cho các nhà hát,các bộ phim,vở kịch nó mang tính chất xét lại xét đi gì được.Ngoài ra đâu cần bài hát là bọn tớ có ngay một ca khúc (mà Văn Chung gọi đùa là "lương khô")!Đủ cả đề tài nông nghiệp,công nghiệp,sẵn sàng chiến đấu,thậm chí cả đề tài ngân hàng,khách sạn,hố xí hai ngăn (do công ty vệ sinh com-măng-riêng cái đề tài này thì tớ...chào thua!)
Tớ sống vẹn cả đôi ba đường! Vừa phục vụ xây dựng xã hội chủ nghĩa,vừa đấu tranh giải phóng miền Nam,vừa nâng cao nghệ thuật cho "xứng tầm thời đại"(!) bằng các tác phẩm có nghề nghiệp hẳn hoi (khối cái được mang di khắp nơi thậm chí sang cả Cuba,cách Maiami có 100 km để chửi Mỹ!)Nói tóm lại,những năm 61-63,làm một anh "nhạc sỹ ăn lương nhà nước",tớ đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ,không bị tai bay vạ gió gì!
Để kết thúc cho giai đoạn này tớ xin kết luận là:Những năm tháng "chẳng dễ sống" ấy,tớ là người gặp may hơn nhiều ban bè!Tớ cảm ơn Trời Phật,cảm ơn Chúa Trời ,cảm ơn thánh Allah và đặc biệt cảm ơn cái sự tù mù trong lãnh đạo văn nghệ thời đó,đã tạo cơ hội cho tớ tồn tại cho đến....những ngày... hết hạnh phúc mà tớ sẽ kể trong các entries sau!

Saturday November 17, 2007 - 12:20pm (ICT)